miércoles, 18 de noviembre de 2009

Luciano de Samósata


Deste sirio que vive no s.II sabemos ben pouco aínda que fixo o posible por darse a coñecer, xa que os seus contemporáneos pouco ou nada nos contaron del. Para este fin escribe El sueño o La vida de Luciano, que a dicir de José Alsina (Luciano de Samósata Diálogos. Ed. Planeta, 1988, Barcelona) "cada vez que lo releo, más convencido estoy de su falsedad, más me aferro a la idea de que es una broma con que Luciano ha querido burlarse de todos nosotros".
O que si sabemos é que tiña un espíritu burlón e satírico, disposto a fustigar a ignorancia, a hipocresía, a superstición, as actitudes irracionais.
Seguidor da Segunda Sofística crea unha forma literaria nova, o diálogo, froito da mezcla da comedia de Menandro e o diálogo de Plauto, ligado ao seu nome para sempre.É unha forma nova cunha finalidade antiga, pois a intención de Luciano non é a de cambiar aos contemporáneos senón provocar a risa.
A crítica consiguea levando as cousas ao absurdo, como en Nigrino, Vida de Demonacte,... O tono que domina a súa obra é malévolo, sarcástico e acerado.
Ás veces cámbiao como na Historia verdadeira, poñéndose serio quere contar como han de facer os historiadores para non caer nos erros habituais do xénero.
Tivo moitos seareiros durante  o Renacemento e a Ilustración. Encontramos as súas pegadas en autores europeos en maior ou menor medida en cada caso, así Erasmo de Rotterdam, Rabelais, Swift, Luis Vives, Cervantes, Mateo Alemán, Vélez de Guevara ou Quevedo. Pero tamén Voltaire, Maquiavelo ou Roïdis.

Déixobos co Diálogo dos mortos, número X. Neste xenial diálogo, Luciano de Samósata  ríese, a través do filósofo cínico Menipo, do puoco que serve diante da morte as vanidades, grandezas, fortunas, vicios e debilidades humanas, frente á sabiduría que é todo o que el posuía, e si pode levar consigo. No enlace podedes ler máis. A obra completa na Biblioteca do departamento, xa o sabedes.


Caronte, Hermes e varios Mortos


CARONTE.- Mirade cal é a nosa situación. Como podedes observar, a nosa barquichuela é moi pequena, carcomida e chea de buracos, e, só que se incline un pouco máis, envorcaremos; e vós, chegastes todos á vez, e ademais con moito equipaxe. Así que se embarcades con todo, logo podédesvos arrepentir, especialmente os que non saben nadar.
HERMES.- E que podemos facer para chegar a bo porto?
CARONTE.- Eu aconséllovos que deixedes na beira toda esa carga inútil e subades sen nada, e aínda así non será fácil que a embarcación aguante. A ti, Hermes, ordénoche que non permitas a entrada a aqueles que antes non deixen a súa equipaxe en terra. De pé xunto á escaleira, pásalles revista e non os aceptes se antes non se desposuíron de todo a equipaxe.
HERMES.- Tes moita razón, así que acatarei as túas ordes. Imos ver, quen é o primeiro?
MENIPO.- Son Menipo. Mira, Hermes lanzou ao auga a miña alforxa e o meu bastón. Menos mal que o manto deixeino, e ben que fixen.
HERMES.- Entra, Menipo, gran home. Podes escoller o teu asento, xunto ao piloto, e na parte máis alta, para que poidas ver a todos. E aquel mozo tan fermoso de alí, quen é?
CARMÓLEO.- Ese é Carmoleo de Mégara, o irresistible, cada un dos seus bicos valía dous talentos.

HERMES.- Xa podes ir desfacéndote da túa beleza, dos teus beizos bicadores, e da túa longa cabeleira, tamén das túas fazulas ruborizadas e do resto da pel. Está ben así; xa podes entrar, agora pesas moito menos.Ti, o do manto púrpura, o diadema, e o rostro terríbel! Quen es?
LAMPICO.- Chámome Lampico, e son tirano de Gela.
HERMES.- E preséntaste aquí con toda esta pompa, Lampico?
LAMPICO.- Non sei por que razón che estrañ tanto, é que un tirano ten a obrigación de chegar espido, Hermes?
HERMES.- Un tirano, claro que non, pero ti agora es un morto, e estes si a teñen. Veña, íspete.
LAMPICO.- Mírame, xa non me queda nada.
HERMES.- Agora debes abandoar tamén a soberbia e o orgullo, Lampico. Pesan demasiado para entrar contigo na barca.
LAMPICO.- Non podería polo menos conservar o diadema e o manto?
HERMES.- De ningún xeito. Debes deixalo todo.
LAMPICO.- Farei o que me dis. Que máis? Porque todo solteino xa, como podes comprobar.
HERMES.- Desposúete tamén da crueldade, a tolemia, a insolencia e a cólera.
LAMPICO.- Ao fin, espido estou.
HERMES.- Está ben, sobe xa. E ti, groso e musculoso, cal é o teu nome?
DAMASIAS.- Damasias, o atleta.
HERMES.- Si, xa mo parecía. Recoñézote, pois víate a miúdo nas palestras.
DAMASIAS.- Así é, Hermes. Podes deixarme entrar xa, pois estou totalmente espido.
HERMES.- A min non mo parece, amigo meu, pois son moitas as carnes que che rodean. Así que, desfaite delas, ou pola contra a barca afundirase ao pór nela un só pé. E tamén tira as coroas e trofeos que vas lucindo.
DAMASIAS.- Heme totalmente espido, como podes ver peso o mesmo que calquera morto.
HERMES.- Agora xa está mellor. Podes subir. E ti, Cratón, abandoa as túas riquezas, praceres e esa boa vida que levas. Non podes subir tampouco coas pompas fúnebres nin os títulos dos teus antepasados. Esquécete da liñaxe e a gloria, e arroxa todos aqueles eloxios que recibiche dalgunhas cidades, e tamén esas inscricións das estatuas a ti dedicadas. Non debes mencionar o gran sepulcro erixido no teu nome, pois xa só o recordo de todo iso, pesa moito.
CRATON.- Aínda que me custe, fareino. Pois, que outra cousa podo facer se non?
HERMES.- Oe, ti! Onde vas tan armado? Por que levas ese trofeo?
UN XENERAL.- Tráiocho porque vencín, Hermes, e a cidade colmoume de honras pola miña sobresainte valentía na guerra.
HERMES.- Solta ese trofeo. No Hades non che fará ningunha falta, pois alí reina a paz. E ese de grave expresión, altivo xesto, de arqueadas cellas e abundante barba, que vai totalmente sumido nas súas meditaciones, cal é o seu nome?
MENIPO.- Un filósofo, aínda que de feito, podes chamalo impostor ou charlatán. Cando lle ispas, descubrirás baixo a súa capa moitos obxectos ocultos, dignos de risa.
HERMES.- Primeiro, quítate o vestido, e despois todo o demais. O Zeus! Canta vanidade traes!, canta ignorancia, vanagloria, espírito de contradición e problemas inextricables, espiñentos discursos e liosos pensamentos! E, por se non bastase, moitísimo traballo inútil, e excesiva charlatanería, frivolidade e gran cantidade de palabras sen sustancia e, por Zeus! Tamén traes cheas de ouro, sensualidade, desvergoña, ira, e voluptuosidad. Aquí nada pasa inadvertido, por moito que queiras ocultalo. Deixa tamén a túa falsidade, despois a túa presunción e superioridade. Con toda esa carga, nin unha nave de cincuenta remos soportaría o teu peso.
FILÓSOFO.- Desfareime de todo iso, se ti mo pides.
MENIPO.- Tamén debería afeitarse esa barba tan pesada e espesa, Hermes, polo menos hai cinco minas de pelos.
HERMES.- Tes razón: Quítaa tamén!
FILOSOFO.- E quen me afeitará?
HERMES.- Menipo farao coa machada que usan os construtores de naves. E utilizará a pasarela como tallo.
MENIPO.- Non, Hermes. Será máis divertido cunha serra.
HERMES.- Coa machada será suficiente ... Ben! Agora, sen esa peste a animal, pareces máis humano.
MENIPO.- Paréceche se lle retoque tamén as cellas?
HERMES.- É unha boa idea, pois as ten arqueadas no alto da fronte, dándolle un aspecto soberbio, non sei por que. Que é iso? Agora choras, canalla?, é que che asusta a morte? Embarca xa dunha vez.
MENIPO.- Con todo, aínda garda o peor debaixo do brazo.
HERMES.- A que te refires, Menipo?
MENIPO.- Á adulación, Hermes, coa que gañou todo o que ten.
FILÓSOFO.- Entón ti, Menipo, debes deixar a túa liberdade, sinceridade e despreocupación, tamén a túa alma nobre e a túa risa: pois es o único que non para de rirse.
HERMES.- Nin falar. Consérvaas. Pois todas elas son lixeiras, facilmente transportables e moi útiles para a viaxe. En canto a ti, orador, xa podes ir descargando toda esa enganosa verborrea, repleta de contradicións, comparacións, barbarismos, ademais doutras moitas pesadas cargas da linguaxe.
ORADOR.- Está ben, déixoo todo.
HERMES.- Pois agora, barqueiro, xa podes quitar as amarras, recoller a pasarela e levar a áncora; despois, desprega a vela e faite cargo do temón. Espero que teñamos unha boa viaxe. Por que vos lamentades agora, imbéciles, en especial ti, filósofo, a quen acabamos de afeitar a barba?
FILÓSOFO.- Choro, Hermes, pois cría que a alma era inmortal.
MENIPO.- Engánate; son outros motivos os que o aflixen.
HERMES.- Cales son?
MENIPO.- Que xa non poderá nunca máis gozar de magníficos banquetes, nin tampouco poderá escapar pola noite ás agachadas da xente, tapándose a cara coa capa, e así poder ir de bordel en bordel ata o día seguinte, nin os mozos serán enganados e nin lle ofrecerán xa máis cartos a cambio da súa charlatanería disfrazada de falsa sabedoría. Iso é o que máis lle doe.
HERMES.- E a ti, Menipo, non te apena estar morto?
MENIPO.- Non teño ningunha razón para estar aflixido, pois, como ben sabes adianteime á morte, sen que ninguén viñese buscarme(1). Oe, perdoa, non oes un clamor, como berros que proveñen da terra?
HERMES.- Tes razón, Menipo, e non veñen dun só lugar. Os de Gela reuníronse na asemblea e celebran gozosos a morte de Lampico, mentres as mulleres suxeitan á súa esposa, e os seus fillos, moi novos aínda, pasan polo mesmo, como presa doutros nenos, son apedreados continuamente. En Sición aplauden ao orador Diofanto, pois pronunciou un discurso fúnebre en honra a Cratón. E, por Zeus!, tamén está presente a nai de Damasias que inicia, xemindo, as lamentacións dun grupo de mulleres pola morte do seu fillo. En cambio, a ti Menipo, ninguén te chora; así os teus restos poden descansar nunha paz absoluta.
MENIPO.- Non o creas. Se escoitas con atención, oirás aos cans aullar lastimosamente e tamén o bater de ás dos corvos, cando estean reunidos no meu enterro.
HERMES.- Es único, Menipo. Ao fin chegamos á outra beira: presentádevos vós ante o tribunal, seguide recto ese camiño; o barqueiro e eu debemos ir buscar outros mortos.
MENIPO.- Boa viaxe, Hermes. Sigamos adiante. A que estades esperando? Seremos xulgados de todos os xeitos. Dise que os castigos impostos son verdadeiramente crueis: rodas, pedras, aves carroñeiras(2) . E a vida que levastes quedará evidenciada en cada un de vós.


Notas
1-Menipo suicidouse.
2-Alusión a outros castigos famosos: Prometeo, Sísifo, Ticio.

 
Related Posts with Thumbnails