SCRIPTORIUM VERBUMIENSE: A PALABRA CONVERTIDA EN ARTE

Na primeira metade do século I a. de C. funcionaba xa un comercio de libros en Roma. O autor podía ceder a edición ao editor a cambio dunha cantidade ao contado, ou ben cobrar un tanto por cen sobre os libros que se venderan.

Os libreiros (bibliopolae) tiñan montadas as súas tendas (taberna libraria)por toda Roma e os libros non debían ser un artículo de luxo. Dicía Xuvenal:

"lectus erat Cordo Procula minor, urceoli sex
ornamentum abaci, nec non et paruulus infra
cantharus et recubans sub eodem marmore Chiron,
iamque uetus Graecos seruabat cista libellos
et diuina opici rodebant carmina mures.
nil habuit Cordus, quis enim negat?..."

(Satura,III,203-208)

Codro era pobre pero tiña libros.
Tampouco se privaba da lectura o que carecía de medios, pois en Roma establecérase dende Augusto ate Traxano unhas trinta bibliotecas públicas.
Servíanse de tres materiales para escribir, cerae, papyrus e pergamena charta.

As tabliñas de cera (cerae) consistían nunhas tabliñas de madeira (tabella que chega a significar escritura en xeral) untadas con cera de cor sobre as que se debuxaban os caracteres cun punzón(stilus). Este tiña nun extremo unha especie de espátula que servía para volver a alisar a cera se é que se quería correxir o escrito (vertere stilum).

Varias tablillas xunguidas por un cordón( linum) formaban un codex ou codicillus.
Na pintura de Próculo e a súa esposa, ela porta na man dereita o stilus e na esquerda unha tabella.

Papyrus. Coa médula dun talo de papiro trenzada e prensada formábanse follas (plagulae); estas dividíanse, como nunha páxina dun periódico, en columnas (paginae) e despois pegábanse varias( charta). A última folla pegábase a unha vara de madeira e sobre ela enrolábase o escrito

( volumenA vara de madeira tiña nos extremos unha especie de rodas (cornua) que permitían enrolar e desenrolar as follas. O volumen introducíase nun embase cilíndrico de coiro ( membrana) do que pendía un pedazo de pel onde se escribía con minio o título da obra (index, titulus). A este conxunto chásalle liber. A única cara pola que se escribía denominábase frons e a tinta, que se introducía na cana ( calamus) procedía dunha mezcla de goma e feluxe ( atramentum).

Pergamena charta. O seu nome procede do lugar do orixe deste soporte, é dicir, de Pérgamo, aínda que os antigos a denominaron membrana, isto é pel, a que procedía do gando ovino (pel de año, incluso nonnato=charta virginea)e despois bovino. O procedemento que seguían era o que podemos ver máis abaixo neste video.

O pergamino tiña certas vantaxes sobre o papiro, pois era máis resistente á humidade e á couza. Ademais podíase escribir por ámbalas dúas partes. Se querían correxir o escrito, cando a tinta estaba fresca, chegaba con limpar cunha esponxa e auga, se estaba seca tiñan que recorrer a rascar, de feito moitas veces, dado o seu elevado precio, rascábase varias veces para poder ser usado en varias ocasións (palimpsestus). As novas tecnoloxías permítennos ler máis dun escrito nun pergamino.
Varios pergaminos, cosidos polo lado máis longo da figura rectangular que cortaban, chamábase codex como no caso das tabliñas xunguidas.

A literatura latina estivo a punto de perderse dende comezos do século V ( saqueo de Roma por Alarico) ate o século IX en que Europa veuse sacudida por continuas axitacións.

San Bieito funda en 529 a abadía de Monte Cassino e para evitar a ociosidade dos monxes, imponlles a tarefa de copiar manuscritos.

Os monasterios convertíronse en oasis do saber. No medio dos trastornos da Alta Idade Media, a Igresia evita a desaparición da cultura grazas aos obradoiros de copistas, grazas aos scriptoria dos mosteiros. Aí os monxes tiñan unha tarefa que era a de copiar obras, ás veces facéndolles engadidos. O traballo é lento e pesado.
Estes monxes chamados copistas fan un importante traballo de conservación pero en ocasións negativa, pois, ao ser caro o soporte e escasear, rascan os códices clásicos para escribir sobre eles as sagradas escrituras, aínda que ás veces é ao revés.

Os manuscritos máis antigos dos que temos noticia son os carolinxios. Carlomagno, coroado emperador, quere reconstruír o antiguo Imperio Romano e no campo das letras intenta recuperar todo o que pode da literatura clásica. Chama a Alcuino e a Eghinardo que descubren a Vitrubio, a Suetonio... Ata o século XIII en que decae o interese polos manuscritos clásicos en beneficio da Escolástica, era a principal ocupación dos monxes que consiguen verdadeiras obras de arte.

Demoslle ao tema unha pincelada de humor





En ocasións as páxinas van ilustradas con iluminacións, fermosas letras pintadas con minerais, entre eles o minio,que da esa cor vermella de onde resulta o seu nome de miniaturas. A partires dos carolinxios, a escritura faise moi parecida á nosa, é a letra carolinxia.

Os manuscritos son moi valiosos. A cuberta que os protexe, normalmente, é unha verdadeira obra de arte. Faise con placas de ouro e prata, gravadas ou non, pedras preciosas, marfil e esmalte.

Aproveito para contar todo isto ao fío dunha noticia que me interesaba darvos a coñecer

Do 18 de novembro de 2008 a xuño de 2009 podemos ver en Vigo no museo Verbum a Casa das Palabras unha exposición sobre os libros antes do nacemento da imprenta. A entrada é gratuita.